26 Eylül Dil Bayramı ve Türkçe sevgisi

Türkçe Sevgisi Sözlü ve yazılı basında, günlük konuşmalarda her gün birçok Türkçe yanlışı ile karşılaşıyoruz. Bilgisayar kullanan çocuklar, gençler, yetişkinler sözlüklere, yazım kılavuzlarına ve ansiklopedilere bakmaya üşeniyorlar. Sözcüklerin anlamını aramak için sözlükleri kullanmak yerine İnternet sayfalarında arıyorlar. Bilgisayar, telefon vb. iletişim teknolojileri ile dilimize yerleşen yabancı kökenli sözcükleri kullanmak konusunda âdeta yarış içindeler. Yine bilgisayarın dilimize yerleştirdiği sözcükler her geçen çoğalıyor. Örneğin off-line yerine “çevrim dışı”, multimedya yerine “çoklu ortam” sözcüklerini neden kullanılmıyor? Doğadan uzaklaşan çocuk ve gençlerin söz hazineleri, ailesinden, öğretmenlerinden ve yakın çevresinden öğrendikleriyle sınırlı kalıyor. Çocukluktan itibaren doğal ortamda börtü böceği görmeyen, kurbağa ile oynamayan veya yılan görmeyen çocukların “yaptığı hayır ürküttüğü kurbağaya değmez” ya da “yılanın kuyruğuna basmak, “yılanın başını küçükken ezmek” vb. deyimlerin bilmeyecektir. Deyimler “Gerçek anlamlarından faklı bir anlam taşıyan ve çekici bir anlatım özelliğine sahip olan kelime grubu” olarak tanımlanır. Türkçedeki deyimlerin büyük bir kısmı, kavramları mecaz yoluyla, anlatım güzelliği ve özgünlüğü içinde belirten kalıplaşmış sözcük öbekleri ya da cümlelerdir. Kalıplamış başka bir söz grubu da ikilemelerdir. Tıpkı deyimlerde olduğu gibi bir kısım tarihî sözcükler, ancak ikilemeler yoluyla hayatta kalabilmektedirler. “Bet beniz” ikilemesindeki “bet”; “ev bark” ikilemesindeki “bark”, “çoluk çocuk” ikilemesindeki “çoluk” bu tür sözcüklerden olup örneklerin sayısını artırmak mümkündür. Gerek deyimler gerekse ikilemeler, Standart Türkiye Türkçesine tarihî sözcükleri taşımaktadır. Örneğin bıldır ölmüş eşek, gelin bu yıl ağlaşak” deyimindeki “bıldır” sözü, Türkçe Sözlük'te “ Geçen yıl, bir yıl önce” anlamında verilmiştir. 8TS: 260). Günümüzde halk ağzıyla sınırlı olan “bıldır” sözcüğüne ilk olarak Eski Uygurca metinlerde “geçen yıl” anlamındaki “bıltur barma yıl” (Röhrborn 1991: 163) ikilemesinde rastlanır. Bu söz, Karahanlı Türkçesinde de aynı anlamla “bıldır” biçiminde karşımıza çıkar. İnsanlarımızı günlük konuşma dilinde, yazı dilinde hatta tanınmış yazarların eserlerinde dil ve bilgi yanlışlarının önüne geçebilmek için, Türkçe Sözlük, Yazım Kılavuzu ve ansiklopedilerin sıklıkla kullanılması gerekiyor. Günümüzde bilim insanları da dahil kimi okumuşların konuşurken araya az ya da çok bildikleri yabancı dillerden, özellikler de İngilizceden sözcükleri katarak konuşmaları bundandır. Ana dilleri Türkçeyi küçümsemektedirler. Türkçe karşılığı “Yenilik, yenilikçilik” olan inovasyon (innovation), Türkçe “köprü yol” yerine viyadük, “öz geçmiş” yerine CV, “etkileşimli” yerine interaktif , “başlangıç yerine” start demelerinin sebebi bundandır. Söz, terim, deyim, ek ve anlamdan oluşan 110.804 söz varlığı, madde başı ve madde içi 83.430 söz, Türk edebiyatından ve konuşma dilinden seçilmiş 29.594 örnek cümleye sahip Türkçe Sözlük'ü kullanmalı ve yabancı sözcük özentisinden kurtulmalıyız.