Dünya genelinde işkence ve kötü muamele vakalarının artmasıyla birlikte, bu insanlık dışı pratiklere karşı etkili bir mücadele arayışı sürüyor. İnsan hakları savunucuları ve sağlık profesyonelleri arasında önemli bir dönemeç olan İstanbul Protokolü, işkence ve kötü muamele ile mücadelede önemli bir kilometre taşı olarak öne çıkıyor.
1999 yılında Birleşmiş Milletler'e sunulan İstanbul Protokolü, "İşkence ve Diğer Zalimane İnsanlık Dışı Aşağılayıcı Muamele veya Cezaların Etkili Biçimde Soruşturulması ve Belgelendirilmesi" konusunda bir rehber sunuyor. Protokol, uluslararası insan hakları belgeleri ve insancıl hukuk kapsamında işkence ve kötü muameleyi kesin bir şekilde yasaklamasına rağmen, bu suçların sıklıkla görüldüğü gerçeğiyle mücadele etmek amacıyla oluşturulmuştur.
Protokolün ortaya çıkışı, Adana'da 1996 yılında düzenlenen "İnsan Hakları ve Tıp Mesleği" toplantısının ardından Türk Tabipleri Birliği (TTB) tarafından başlatılan bir çalışma ile gerçekleşti. Çalışma, işkence izlerini saptamak amacıyla kullanılabilecek bir muayene protokolü oluşturmayı hedefliyordu. Bu süreçte ortaya çıkan taslak, dünya genelinden 40 örgüt ve 15 ülkeden 75 uzmanın katılımıyla şekillendi.
İstanbul Protokolü, işkence ve kötü muamele vakalarının etkin bir şekilde soruşturulması için belirlenen prensipleri içeriyor. Bu prensipler arasında konularında uzman kişiler tarafından hızlı ve bağımsız araştırmalar yapılması, araştırmacı otoritenin yetkilendirilmesi, işkence kurbanlarının güvenliğinin sağlanması, adil yargılanma hakkının korunması ve var olan soruşturma prosedürlerinin yetersiz olduğu durumlarda bağımsız soruşturma komisyonlarının kurulması gibi önemli maddeler bulunuyor.
İstanbul Protokolü, aynı zamanda işkence mağdurlarının tıbbi değerlendirmeleri için kılavuz kurallar da içermekte. Bu kılavuzlar, fiziki ve psikolojik delillerin doğru bir şekilde toplanması, tıbbi raporların gizliliğinin sağlanması ve işkence izlerinin objektif bir şekilde belgelendirilmesi konusunda sağlık profesyonellerine rehberlik etmeyi amaçlamaktadır.
İstanbul Protokolü, BM İşkence Özel Raportörü Sir Nigel Rodley tarafından BM'ye sunularak resmi bir belge haline gelmiştir. Protokol, işkence ve kötü muamele vakalarının etkin bir şekilde soruşturulması ve belgelenmesi için uluslararası alanda bir standart oluşturarak, bu insanlık suçlarına karşı mücadelede önemli bir adım atmıştır.
İstanbul Protokolüne ulaşmak için tıklayınız.
