“Rumeli'de Son Demler ve Ötesi”

İstiklâl Harbi’nin Gazi Mustafa Kemal Paşa’dan sonraki ikinci ismi veya İsmet Paşa ile beraber düşünülecek olursa üç isminden biri Fevzi Çakmak Paşa idi. Siyasî hayattan uzak olması nedeniyle “Kuzu Paşa” lâkabıyla anılıyordu. Fevzi Paşa, Ankara’da, Mustafa Kemal’in yanında, İstiklâl Harbi’ni idare eden heyetin değişmeyen bir mensubu oldu. 12 Ocak 1944 tarihinde ve altmış sekiz yaşında kanunî sınır dolayısıyla tekaüde ayrılıncaya kadar da bu mevkiini muhafaza etti. Fevzi Çakmak Paşa emekliliğinde yani 1947 yılında Tasvir gazetesinde “Mareşal Hayatını Anlatıyor” başlığıyla hatıratını tefrika ettirdi. Çakmak’ın hâtıraları sadece kendi hayat hikâyesi için değil aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin son devri ve bilhassa Rumeli’nin Osmanlı idaresindeki son seneleri için çok kıymetli bilgileri ihtiva ediyordu. Bu tefrika ilginç bir şekilde günümüze kadar kitap olarak basılmadı. Bu durum tarihçiliğimiz için büyük kayıp olmasının yanı sıra aynı zamanda tarih araştırmalarında gereği derecede mehaz olarak kullanılmamış olması da dikkate değer bir ayrıntı. Neyse ki Ali Birinci ve Yusuf Turan Günaydın sayesinde kitaplaştırıldı ve “Rumeli'de Son Demler ve Ötesi” ismiyle Ocak 2020’de yeni yılın hediyesi olarak raflardaki yerini aldı. İki cilt olarak düzenlenen hatıratın birinci cildi, Mareşal’in çocukluk yıllarından başlıyor, ölümüne kadar sürüyor. Hatıratın ikinci cildinde ise Cumhuriyet devrindeki hatıralarına ışık tutan, Mareşal’in anlattıklarının adil birer şahidi durumundaki arşiv vesikaları yer alıyor. 1923-1964 yılları arasına yayılan bu vesikalar Cumhurbaşkanlığı, Emniyet Umum Müdürlüğü ve Türk Tarih Kurumu Arşivlerinden alınmış. Cumhuriyet kurulduktan sonra ölümüne kadarki devri -bilhassa İnönü iktidarı devrinde maruz kaldığı muameleleri ve bu sebeple siyasî hayata atılmak zorunda kalışını- okuyanlar, Mareşal’in daha sağlığında -bizzat işaret ettiği- ‘unutturulma’ suikastına maruz bırakıldığını da bütün açıklığıyla görüyorlar. İşte bu malzeme, hem kronolojik akışı izliyor hem de hepsi bir arada bir bütünlük arz ediyor. Dolayısıyla okuyucunun zihninde doğumundan ölümüne kadar Mareşal’in hayatının derli toplu bir biçimde canlandırılabilmesi yolunda bir katkı sunuyor. Kitap raflardaki yerini almak için hazırlanırken bir de hikâyesi var. Bunu da kitabı derleyen iki önemli tarihçi Ali Birinci ve Yusuf Turan Günaydın’ın takdiminden okuyalım: “Süreli yayın taramaları esnasında karşımıza çıkan ‘Mareşal Hayatını Anlatıyor’ başlıklı tefrika, elinizdeki eserin Rumeli bölümünü teşkil etmektedir. Başlangıçta sadece bu tefrikanın kitaplaştırılmasını hedeflemiştik. Tefrika Mareşal’in çocukluk yıllarından başlasa da ağırlıklı olarak Rumeli’deki askerî faaliyetini neredeyse bütün ayrıntılarıyla ortaya koyuyordu. Fakat Mareşal’in sağlığında neşredilen bu tefrikayı Rumeli sonrasını da ihtiva eden ‘Mareşal Çakmak’ın Hatıraları’ başlıklı bir başka hatırat tefrikası ve bazı arşiv vesikalarıyla da pekiştirmenin daha doğru olacağını düşündük.” Doğumundan ölümüne Mareşal Fevzi Çakmak’ın hatıralarının yer aldığı “Rumeli'de Son Demler ve Ötesi” isimli eseri hâtırat metinlerine ilgi duyan okuyucunun ve yakın tarih üzerine çalışacak araştırmacıların dikkatine sunuyorum.