Evliya Çelebi, Osmanlı İmparatorluğu topraklarında ve komşu topraklarda kırk yıl 50 yılı aşkın süre boyunca seyahat eden bir Osmanlı kaşifi ve yazardı. Evliya Çelebi meşhur seyahatlerinin yanı sıra birçok harbe katılmış, nazımla meşgul olmuş ve musikiyle uğraşmıştır. Evliya Çelebi kimdir? İşte Evliya Çelebi'nin hayatına dair merak edilenler; nerede doğdu, nasıl öldü...
Asıl adı Mehmed Zilli olan Evliya Çelebi, 17. yüzyılda Osmanlı İmparatorluğu'nun tüm topraklarında dolaşarak 10 ciltlik 'Evliya Çelebi Seyahatnamesini yazdı. Unesco tarafından doğumunun 400. yılı münasebetiyle 2011 yılı, Evliya Çelebi yılı ilan edilmiştir. İşte kısaca Evliya Çelebi'nin hayatı ve ölümü...
Evliya Çelebi, 1611 yılında İstanbul'da varlıklı bir ailede dünyaya geldi. Ailesi aslen Kütahyalıdır. Babası Derviş Mehmed Zılli'ye bir kuyumcudur ve sarayda kuyumcu başlığı görevinde bulunmuştur. Evliya Çelebi eğitimine mahalle mektebinde başladı ve daha sonra Şeyhülislam Hamit Efendi Medresesi'ne gitti. Ardından da Enderun'da eğitimini tamamladı. I.Murad zamanında Edirne alındıktan sonra 1363 yılında kurulup, zamanla çeşitli değişikliklere uğramakla beraber Osmanlı Devleti'nin son zamanlarına kadar (1908) varlığını sürdüren bir saray okuludur.
Evliya Çelebi okul dışında Arapça, güzel yazı, musiki, ve yabancı dil gibi dersleri de özel olarak aldı. Ayrıca aldığı Kur'an eğitiminden sonra hafız oldu. Evliya Çelebi eğitimini tamamladıktan sonra dönemin padişahı tarafından sarayda görevlendirildi. Ancak Evliya Çelebi yeni yerler görmek istiyordu bu nedenle sarayda çok uzun kalmadı. Önce İstanbul ve çevresini gezi, sonra sırasıyla Bursa ve İzmit'e gitti. Ardından da 51 yıl boyunca Osmanlı Devleti'nin hükümdar olduğu hemen hemen her yeri gezdi. Çelebi bu gezilerini seyahatnamelerinde kendi üslûbu ile anlattı.
Seyahatname, Evliya Çelebi tarafından 17. yüzyılda yazılmış olan çok ünlü bir gezi kitabıdır. 10 ciltten oluşur. Gerçekçi bir gözle izlenen olaylar, yalın ve duru, zaman zaman da fantastik bir anlatım içinde, halkın anlayacağı şekilde yazılmış, yine halkın anlayacağı şekilde deyimler çokça kullanılmıştır. Halk etimolojisi de bolca görülür.
Evliya Çelebi, Seyahatnâmesinde gezip gördüğü yerleri kendi üslûbu ile anlatmaktadır. Evliya Çelebi'nin 10 ciltlik Seyahatnâmesi, bütün görmüş ve gezmiş olduğu memleketler hakkında oldukça önemli bilgiler içermektedir. Eser bu yönden Türk Kültür tarihi ve gezi edebiyat açısından önemli bir yere sahip olmuştur.
Evliya Çelebi'nin seyahatleri 10 ciltte toplanmıştır. Bu seyahatler tarihleri ve kitabındaki cilt numarası sırasıyla şunlardır: 1630 - İstanbul ve çevresi, 1640 - Anadolu, Kafkaslar, Girit ve Azerbaycan, 1640 - Suriye, Filistin, Ermenistan ve Rumeli, 1655 - Doğu Anadolu Bölgesi, Irak, ve İran, 1656 - Rusya ve Balkanlar, 1663/1664 - Macaristan'da askeri seferler, 1664 - Avusturya, Kırım, ve ikinci kez Kafkaslar, 1667-1670 - Yunanistan ve ikinci kez Kırım ve ikinci kez Rumeli, 1671 - Hac için Hicaz, Mekke ve Medine, 1672 - Mısır ve Sudan. Evliya Çelebi 1685 yılında hayatını kaybetmiştir. Öldüğü sırada Mısır'da olduğu düşünülmektedir.
